"قم" شهری بدون مرز ...

یکی از عوامل اصلی موثر بر زندگی شهروندان و همچنین آسایش و سلامتی آنها، شرایط جوی و اقلیمی است.

وضعیت آلودگی هوا و شرایط نامساعد اقلیمی سالهای اخیر قم، دیگر بر هیچکس پوشیده نیست و پر واضح است فشار حداکثری بر اکوسیستم قم فراتر از توان سرزمینی، باعث شده که محیط زیست منطقه از حدود قابل تحمل خود گذر کند و عوارض تخریبی آن در گرد و خاک، کمبود منابع آبی، نشست زمین و بسیاری از چالش‌های محیط زیستی دیگر مشاهده شود.

 امروزه مطالعه تاثیر وضعیت جوی بر روی زندگی، سلامت، آسایش و اعمال و رفتار انسان در قالب یکی از شاخه‌های علمی با عنوان «زیست اقلیم انسانی» مورد مطالعه و بررسی قرار می‌گیرد. یقیناً چنین مطالعاتی در توسعه شهری قم صورت نگرفته است که اگر چنین بود به هیچ وجه در انتهای یک مخروط افکنه در معرض فرسایش، اقدام به ساخت انبوهی از ساختمان‌های متراکم نمی‌شد.

در فرایند توسعه همگام با محیط زیست، مطالعات محیطی نقش مهمی ایفا می‌کنند که پایه و اساس فعالیتهای معماری، شهرسازی، جهانگردی و غیره هستند؛ اما سال‌ها تلاش مسئولانه و آگاهی بخشانه دغدغه مندان قمی جهت نهادینه کردن این موضوع در فرایند تصمیم گیری های مهم استانی هیچ وقت به نتیجه نرسیده است تا همچنان «توسعه همگام با محیط زیست» حلقه مفقوده طرح های عمرانی قم از جهات مختلف باشد.

توجه ویژه به مطالعات آسایش دمای انسانی بخصوص در صده اخیر، به ارایه انواع روشها و تکنیکهای مطالعه وضعیت زیست‌اقلیم انسانی در محیط مسکون و غیر مسکون منجر گردید، در همین راستا مطالعات مفصلی با رعایت استانداردهای علمی در راستای مشخص شدن وضعیت تغییرات اقلیمی قم حدود یک دهه قبل توسط نویسنده همین یادداشت صورت گرفت که مقاله آن نیز چاپ شد.

نتایج نشان داد اکثر شاخص‌های مطلوب زیست اقلیم انسانی قم روند کاهشی دارد؛ به خصوص افزایش میانگین بلند مدت دمای هوا که هزینه زیست پذیری را افزایش می‌دهد. مطالعات و بازدیدهای میدانی مستمر دیگری نیز طی سالهای اخیر صورت گرفت که نتایج همگی آنها یک واقعیت را بیان می‌کرد و آن هم اینکه استان قم نه تنها ظرفیت بارگذاری جمعیت جدیدی را ندارد، بلکه توان پشتیبانی پایدار از جمعیت فعلی را نیز نخواهد داشت.

 تحلیل شرایط اقلیمی هر مکان، نقطه شروع فرموله کردن ساختمان‌سازی و مفاهیم طراحی شهری با هدف ایجاد حداکثر شرایط راحتی و به حداقل رساندن استفاده از انرژی برای سرمایش و گرمایش است، منظور از شرایط آسایش انسان مجموعه شرایطی است که از نظر حرارتی حداقل برای ۸۰درصد از افراد مناسب باشد یا به عبارت دیگر انسان تحت آن شرایط نه احساس سرما و نه گرما کند.

 آسایش انسانی بیش از هر عاملی، تحت تاثیر وضعیت هوا و شرایط اقلیمی است، اقلیمی که در استان قم با دمای هوایی که طی تابستان امسال چندین نوبت در رتبه‌های بالای کشوری قرار گرفت‌ و بحران انرژی در آن بیداد می کند.

از بین تمامی عناصر اقلیمی، چهار عنصر درجه حرارت، رطوبت، تابش و باد که بیشترین تاثیر را بر بدن انسان دارند، هیچکدام شرایط مطلوبی در قم ندارند و هر سال نیز به سمت کاهش مطلوبیت رفته‌اند، گردش خون، تنفس و عملکرد سیستم های عصبی تا حد زیادی تحت تاثیر این عوامل محیطی است؛ اگرچه اطلاعاتی از میزان مراجعه بیماران و روند افزایشی آن در استان قم موجود نیست، اما این حجم از آلودگی هوا و گرد و خاک در استان قم مطمئناً باید سیر صعودی مراجعه به مراکز درمانی بخصوص حساسیت‌های تنفسی را در پی داشته باشد.

آسایش زیست اقلیمی (بیوکلیماتیک) انسانی به تعادل حرارتی بدن انسان با محیط پیرامون وابسته است؛ حفظ آسایش اقلیمی با این میانگین بالای دمای هوا نیازمند صرف انرژی بالایی است و باید بررسی شود با توجه به بحران انرژی در کشور آیا توسعه سکونتگاه‌های انسانی و متعاقب آن مهاجرت از سایر مناطق به قم به صلاح است؟ سیاستگذاری های نادرست در ساخت و واگذاری مسکن شهری باعث شد که بسیاری از روستاهای قم دچار یک کاهش جمعیت قابل تاملی شوند و قم بالاترین آمار شهر نشینی در کشور را به خود اختصاص دهد. طی سالهای اخیر این ظرفیت خالی مسکن های روستایی قم عمدتا توسط اتباع در حال جایگزین شدن است که این مسأله خود نیاز به یک واکاوی جدی دارد.

اما با همه این تفاسیر و نکته آخر، امروز دولت چهاردهم با معضل مهمی در استان قم مواجه است، تکمیل هزاران واحد مسکونی ویلایی و آپارتمانی که روی کاغذ از آن به عنوان یک دستاورد یاد می شود اما مطابق با ضوابط توسعه پایدار شهری پایه گذاری نشده و زیرساخت‌ های لازم را نیز ندارد.